In onze samenleving zijn wetten opgesteld om ervoor te zorgen dat we volgens bepaalde regels leven en met elkaar omgaan. Wetten die ervoor zorgen dat het leven een beetje overzichtelijk blijft. Die ervoor zorgen dat er wat structuur komt in deze toch al chaotische wereld. Aan deze wetten hoeven we ons echter niet te houden. Het blijft een keuze of we de wetten strikt naleven, of ze juist willen overtreden.
Onze hersenen zijn niet zo vrij als het gaat om het kiezen voor naleving van bepaalde wetten. In het proces van waarneming lijken onze hersenen zich uitermate slaafs te gedragen en louter volgens vastomlijnde regels te werken. Deze regels worden de Gestalt wetten genoemd. In het begin van de 20ste eeuw vormde zich een groep psychologen die zichzelf Gestalt psychologen noemden. Hun adagium zal u bekend in de oren klinken: “Het geheel is anders dan de som der delen”. Dit betekent dat onze hersenen fysieke prikkels van onze zintuigen groeperen en organiseren en tot één geheel maken. Op die manier hoeft niet ieder afzonderlijk, en vaak betekenisloos detail te worden opgeslagen en raken de hersenen niet overvol. Soms kan het echter voorkomen dat bepaalde zintuiglijke waarnemingen op een onjuiste manier worden gegroepeerd. Eenzelfde stimulus kan daardoor op verschillende manieren worden waargenomen. Boven dit stukje tekst staan twee figuren. Welke horizontale lijn is volgens u het langst? Grote kans dat u de horizontale lijn van het linkse figuur langer vindt dan die van het rechtse figuur. Het zijn uw hersenen die dit veroorzaken. De horizontale lijn wordt waargenomen in het geheel en niet als een apart deel.
In Scene Analysis heeft componist Vincent Cox optimaal gebruik gemaakt van de Gestalt wetten en de daarmee gepaard gaande onjuiste interpretatie van fysieke stimuli. Behalve visuele illusies, zoals bovenstaand voorbeeld, bestaan er ook auditieve illusies. Ook op het gebied van geluid proberen de hersenen bepaalde zaken te structureren. Ze zullen de afzonderlijke klanken van de instrumenten proberen te groeperen in gemakkelijk te onthouden melodieën. Ze zullen op zoek gaan naar samenhang, naar klanken met gelijke toonhoogte, naar klanken met eenzelfde timbre. Ze zullen de ‘scene’ voor u analyseren op de best mogelijke manier, maar zullen ook een aantal keren in de fout gaan.
Wat is waarheid en wat is werkelijkheid? Tot en met de laatste toon zult u zich dit blijven afvragen. Laat u verrassen en verbazen door de manier waarop Scene Analysis aantoont dat hetgeen men soms waarneemt niet per definitie hoeft te kloppen. Dat de waarheid niet altijd overeenkomt met de werkelijkheid. Dat de werkelijkheid niet altijd overeenkomt met uw waarheid…